Setozlu Hala'nın memleketi

Rize'yi bir gezi sayfasında okursanız, yazarı size "Fırtına Deresi'ni, Zil Kale'yi görün, Pokut, Ayder, Anzer, Ovit yaylalarına gidin" tavsiyesinde bulunur.

Aynı yazıda yemek çeşitleri; muhlama, Çayeli fasülyesi, Rize kavurması, Rize pidesi, Laz böreği veya sütlaç" diye sıralanır. Ancak bir Rizeliye 'Memleketini kısaca anlat' derseniz söze mutlaka köyünden başlar.

Çocukluğumda köylerin Rumca isimleri daha çok kullanılırdı. Doğduğum yerin adı Kamboz, annem ise Veroz'dan. Çevre köyler de, Ağantoz, Pilihoz, Çiknienoz, Askoroz, Kurloz ve Setoz.

Bu coğrafyada kadınlar hangi köyden gelin edilmişse o köyün ismi ile anılır; Vonitli Meryem, Sirahozlu Ayşe, Kurlozlu Fadime ya da Verozlu Melek gibi.

Aynı kadınlar yaş aldıklarında ise; Setozlu Hala, Askorozlu Aba (Abla) Ağuyozlu Yenge, Mişonalı Teyze olur.

İNCE BELLİ BARDAKTA ÇAY
 

Rize'de hangi köye giderseniz gidin sizi görenler ilk defa bir insanla karşılaşmış gibi sizi tepeden tırnağa öyle bir süzerlerki, tomografi çektirseniz bu kadar uzun sürmez. Normale dönmeleriyle 'Nereli olduğunuz' öğrenilir. Tanışma faslından sonra o evin misafirisiniz artık. Önce ince belli bardakta çay, ardından 'Karnınız aç mı?' sorusu. Sabah düşmüşseniz köye, çığırta olmazsa olmazıdır kahvaltı sofrasının. Anadolu'da dökme deniliyor. Bu lezzeti minciyle (yöre peyniri) yemenizi öneririm.

Kalabalıksanız evin hanımı kavurma çıkarır. Kısık ateş üstündeki tavada yağından ayrılan etler, biber ve domatesle harmanlanır. Kuzinada pişirilen sıcak köy ekmeğiyle bandıra bandıra yersiniz. Turşu kavurma gelirse masaya, 'Fasülye bu kadar lezzetli mi olur' dedirtir. Tuzlanmış hamsiile yapılan 'Hamsikoli'nin tadına bakarsanız, 2 gün açlık aklınıza gelmez.

Meyve ikramsız olmaz; mayıs ayı kiraz ve karamiş (Karayemiş) mevsimi. Muhtemelen karamiş ile ilk karşılaşmanız olacak, çünkü pazarda, manavda bulunmaz. Rizeliler bu meyveyi para ile satmaya kıyamaz.

Eylül ve ekim ayları kokulu kara üzüm zamanı. Benzerleri yöre pazarlarında vardır ama böylesi aroması olanı bulunmaz. Aynı üzümden köylünün kendisi için pişirdiği saf üzüm şırasından yapılan Pepeçura (köy tatlısı) gelirse önünüze dünyanın en şanslı insanı hissedersiniz kendinizi. Pepeçura olmadı, Pekmezli feli (Kabak tatlısı) gelir yemek sonrası. Dilimlenmiş kabağın pekmezle buluşması enfestir.

TAKMA İSİM YAYGIN
 

Doğu Karadeniz'de erkeklerin isimlerinin önüne bababalırının adının konulması çok yaygın. Şakir'in Mehmet, Yusuf'un Ali, Veysel'in Ahmet gibi. Rize'de sadece bağ, bahçe, tarla değil, varsa lakaplar da (takma isimler) dededen toruna geçer. Sabit Abi'nin babasının lakabı Puli Puli'ydi, (Civciv) o da bugün Puli Puli'nin Sabit olarak biliniyor. İsim takma konusunda Karadenizliler biraz da sert; Çiçili (Küçük solucan), Koso (Yumurtlamayan tavuk), Korkoti (Kalın mısır unu), Çita (İnce tahta), Kurağmet (Zayıf Ahmet) ilk aklıma gelenler.

ORMANLARDA UZAK ÇAKAL SESİ
 

Rize köylerinde at, eşek, katır, koyun, kuzu ve keçi beslenmez. Az sayıda aile inek bakıyor. Düz alan olmadığından otlayan ineğe pek rastlamazsınız. Belki birkaç tavuk ya da bir horoz. Evler ormanla iç içedir ama her anlamda güvenlidir. Hatta bir köyden diğerine gönül rahatlığıyla yürüyebilirsiniz. Özellikle akşam ezanı okunurken orman içlerinden Pardi (Yaşlı çakal) bağırması veya kurt uluması duyarsanız korkmayın, insanlardan köşe bucak kaçarlar.

Ahşap ve dere taşından inşa edilen eski köy evlerinden günümüze çok az sayıda kaldı.

Fotoğraflar Rize'nin eski adıyla Kamboz olarak bilinen bölgesinden. Bugün kü ismi ise Selamet Köyü.

Kemerli Taş köprüler, köylerin en eski yapıları.

KÖYLERE NASIL GİDİLİR?
 

Rize-Artvin Havalimanı'nın açılması kente ulaşımı kolaylaştırdı. Havalimanından şehir merkezi yarım saat uzaklıkta. Rize'de denize dökülen dereleri takip ederseniz, o köyün bağlı olduğu ilçeye, devam ederseniz derelerin sağlı sollu yamaçlarına kurulu köylere ulaşırsınız. Kendi aracınız yoksa ilçelere ulaşım Rize'den yarım saat arayla kalkan minibüslerle sağlanıyor. İlçelerden köylere ise ticari taksilerle gidiliyor.

Katarahte Gölü
 

Çocukların yüzmeyi öğrendiği dereler, kırmızı pullu alabalığıyla da ünlü.

DERELER EMRİNİZDE
 

Geziniz sıcak bir güne denk gelirse derede yüzmenin keyfini çıkarın. Gençlerin taşlarla bent yaparak oluşturduğu göletlerin suyu içilecek kadar temiz. Karadenizlilerin iyi yüzmesinin bir nedeni de, çocukken eğitimlerini debisi yüksek bu göletlerde almalarındandır.

Bu arada gelmişken 'Yayla da görelim' derseniz Handüzü Yaylası, konaklama seçenekleri ve lokantasıyla tavsiye edeceğim bir zirve olur.

EKMEKLİ KADINLAR!
 

Gelin edildiği bölgenin ismini taşıyan kadınların bir önemli özelliği de; ekmekli kadın (eli açık) olmaları. Evlerinin kapılarında kilit olmayan bu kadınlar, karnınızı doyurmadan sizi yolcu etmezler. İkramları, bazen yağlı ekmek (Sıcak ekmek üzerine köy tereyağı sürülür) olur, bazen ise yoğurt tiftisi (sıcak mısır ekmeği ve taze yoğurt.)

KAYNAK: AKŞAM GAZETESİ