Beyin göğüs ve karın kaslarına tahrişi önlemek için ciğerlerdeki havayı tahriş etmesini söyler. Beynin bu yönlendirmesi sonrası kişinin doğal tepkisi öksürük olarak adalandırılır. Kronik bir duruma dönüşen öksürüğün dikkate alınıp doktor kontrolünde tıbbi tedavisi gerekebilir. Ancak zaman zaman öksürük yaşayan kişiler evde uygulanacak doğal yöntemlerle yaşadığı sorunu giderebilir.
Öksürük Nedir?
Öksürük; boğaz ve üst solunum yollarını etkileyen enfeksiyonlar, mikroplar ve tahriş edici maddeleri vücuttan uzaklaştırmak için havanın akciğerlerden hızla dışarı atılması durumu olan ve vücudun verdiği doğal bir refleks olarak bilinir.
Vücudun kendini iyileştirmesi, onarması ve korumasına yardımcı olan öksürük, kişinin yaygın olarak yaşadığı sorunlardan biridir. Zaman zaman yaşanan öksürükler normal karşılanırken sürekli bir şekilde kişiyi zorlayan öksürüğün altında yatan nedenin belirlenmesi için doktora danışmak gerekir.
Eğer öksürük sırasında balgam adı verilen sıvı da geliyorsa buna “prodüktif öksürük” denir. 3 hafta ve daha uzun süren öksürükler kronik öksürük olarak kabul edilir ve bu durum bazen senelerce sürebilir. Akut öksürük enfeksiyonları ise sinüzit, farenjit, nezle, akciğerlere yabancı cisim kaçması gibi nedenlerle oluşur.
Öksürüğün pek çok nedeni olabilir. Nezle ve grip, farenjit, astım, geniz akıntısı, reflü, kalp yetmezliği, tüberküloz, akciğerde sıvı toplanması gibi hastalıklar kuru öksürüğe neden olabilir. Öksürüğün en yaygın nedeni, öksürüğün soğuk algınlığının, Covid-19’un veya gribin bir parçası olduğu viral enfeksiyondur.
Sinüzit, bronşit veya sigara içimi ise balgamlı öksürüğe yol açabilir. Ayrıca; kronik kulak problemleri, uzun süre kullanılan tansiyon ilaçları ve sigara da öksürük nedenleri arasındadır. Zaman zaman öksürüğün nedeni psikolojik de olabilir. Öksürüğün süresi ve şekli nedeninin saptanması konusunda önemlidir.
Geceleri ortaya çıkan, kuru ve balgamsız öksürük genellikle viral üst solunum yolu enfeksiyonuna ya da alerjiye bağlıdır. Geniz akıntısı, sinüzit ve gastroösefageal reflüye bağlı öksürükler çocuk uykuya daldıktan hemen sonra başlamaktadır. Egzersiz, hareket, gülme ve ağlama ile artan öksürük astıma işaret etmektedir. Bununla birlikte kaba, boğuk, havlar tarzda öksürük krupta görülmektedir. Gürültülü, metalik öksürük ise trakeit denilen solunum yolu enfeksiyonu göstergesi olabilmektedir. Boğmacada öksürük nöbet şeklinde ve haykırır tarzdadır. Pnömoni (zatürre) ve tüberkülozda öksürük kurudur. Bronşiektazi, akciğer apsesi, kistik fibrozis gibi akciğer hastalıklarında da öksürük balgamlı olarak görülür.
Öksürükte balgam bulunmuyorsa bu durum kuru öksürük olarak tabir edilir ve boğazda gıcık bir his yaratır. Eğer ateş, mide bulantısı, halsizlik ile birlikte görülmüyorsa genellikle ciddi bir hastalık belirtisi olmasa da kuru öksürük özellikle nezle ve grip, farenjit, astım, geniz akıntısı, reflü, kalp yetmezliği, tüberküloz, akciğerde sıvı toplanması gibi durumlarda ortaya çıkar.
Kuru öksürük uzun süre geçmezse boğazda tahrişe ve akciğerlerde ağrıya yol açabilir. Şiddetli öksürük krizleri özellikle de kuru öksürükler, kişilerde krizlere neden olabilir. Kuru öksürük atakları zaman zaman baş ağrısı, baş dönmesi hatta bayılma ile sonuçlanabilir. Çok şiddetli öksürükler kasları yorabileceğinden kimi zaman idrarda kaçırmaya ve göğüs kafesinde ağrılı fıtıklara da yol açabilir.
Eğer öksürükle birlikte balgam adı verilen sıvı geliyorsa buna ‘prodüktif öksürük’ adı verilir. Sinüzit, bronşit veya sigara tüketimi ise balgamlı öksürüğe neden olabilir. Ne yazık ki; özellikle sigara içen kişiler, öksürüğü ve balgamı sigara içmenin “normal” bir sonucu olarak kabul etmektedir. Oysa hem öksürük hem de balgam pek çok kronik ciddi hastalığın belirtisi olabilir. Bu hastalıklardan belki de en az bilineni bronşektazidir. Bunun için aslında sigara öksürüğü sanılan şikayet “bronşektazi”ye ait olabilir.
Öksürük vücudun savunma mekanizmasıdır ve solunum yollarının en üstünden en altına kadar herhangi bir noktadan kaynaklanabilir. Öksürüğü kesmek amacıyla ilaç kullanmak ve bu refleksi baskılamak çocuklarda çok tercih edilen bir uygulama değildir. Alerjen duyarlılığının neden olduğu öksürük şikayetlerinin önüne geçebilmek için öncelikle hangi alerjene karşı duyarlılığın olduğu tespit edilmelidir. Bunun için çeşitli laboratuvar testleri ve alerji deri testleri tanı koyma amacıyla uygulanabilmektedir. Alerjenin tanımlanmasından sonra uygun alerjenden kaçınma yöntemlerinin uygulanması, çevresel alerjen yükünü azaltacaktır. Ayrıca gerekli hallerde çeşitli semptom giderici ve koruyucu ilaçlar ve alerjene özgü immunoterapi (alerji aşı tedavisi) yöntemleri de tedavi basamaklarını oluşturmaktadır.
Uygulandığında öksürüğü keserek, öksürük şikayetini azaltan doğal yöntemler şunlardır:
Bunlarla birlikte öksürüğü geçirecek doğal yöntemler şöyledir:
Nane, zencefil, kekik ve hatmi gibi bitkiler, iyileştirici özelliğe sahip olan, flavonoid adı verilen iltihaplanmayı azaltan bileşikler içerip, balgama neden mukusu parçalayabilme niteliğine sahiptirler. Bu da öksürüğü durdurmaya yardım eder.
Öksürüğe karşı doğal bir çözüm olan bal, boğazı kaplayarak mukus üretimini azaltır, antibakteriyel ve rahatlatıcı özelliği ile öksürüğü keser.
Mukusların gevşemesi ve öksürüğün giderilmesi için tuzlu su ile gargara yaparak boğaz yollarınızı rahatlatabilir ve öksürük şikayetinden kurtulabilirsiniz.
Ananas suyu, anti-enflamatuar özellikleri nedeniyle öksürüğe yardımcı olabilir. Ananas suyundaki bromelain, mukusun parçalanmasına yardımcı olabilir.
Özellikle bol su tüketmek, boğazda öksürük dürtüsünü artıran mukusu inceltmeye yardım edeceği için öksürüğü durdurmaya yardım eder.
Kuru hava öksürüğü şiddetlendirebildiği için, buharlı ortamda nefes almak solunum yollarını sakinleştirmeye yardım edip, nemlendireceği için öksürüğe yardımcı olur. Daha etkili olması için suya nane, okaliptüs ve biberiye gibi uçucu yağlar ekledikten sonra kasenin üzerine doğru eğilerek başınıza havlu yerleştirin ve yaklaşık 10-15 dakika boyunca kasenin içinden çıkan sıcak buharı soluyabilirsiniz.
Boğaz ve akciğerlerdeki iltihabı önleyici etkisi bulunan ekinezya çayını herhangi bir sağlık sorununuz yoksa günde 2 fincana kadar içebilirsiniz. Ekinezya çayının yanında ıhlamur ve ayva çayı da üst solunum yolu enfeksiyonlarına iyi gelerek boğazdaki tahrişi azaltır ve öksürüğe karşı mücadele eder.
Bağışıklık güçlendirici etkisi bulunan C vitamini, doğal ürünlerden elde edilmesinin yanı sıra takviye olarak da kullanılabilir. C vitamininin yanında mentollü pastil kullanımı da öksürük tedavisinde tercih edilir.
Vücudun bağışıklık sistemi için önemli bir destekçi olan probiyotikler, öksürük tedavisinde tercih edilir. Probiyotik içeren besinler tüketerek bağışıklık sisteminizi güçlendirebilir, öksürük şikayetlerinizi giderebilirsiniz. Probiyotik içeren gıdalar arasında yoğurt, kefir ve lahana turşusu gibi besinler bulunur.
Doğal antibiyotiklerden biri olarak görülen karabiber, bal ve limon ile karıştırıldığında öksürüğü yatıştırıcı özelliği ile öne çıkar.
Kafein, alkol, çikolata ve asitli içecek ve yiyecekler mide içeriğinin boğaza gelmesine neden olacağı için bu da boğazda tahriş yaratıp öksürüğe neden olabilir.
Hamilelik sırasında, annenin bağışıklık sistemi zayıflar. Bağışıklık sisteminin zayıflamasına en çok hamilelik sırasında vücuttaki hormonal dengesizlik neden olur. Bu durum hamileleri soğuk algınlığına, öksürüğe ve gribe karşı daha savunmasız hale getirebilir.
Hamile kadınlar, öksürük şikayetinde öncelikle doktorlarına başvurmalı, öksürüğün nedeni araştırılmalıdır. Bununla birlikte öksürüğe iyi gelebilecek doktora danışılarak evde uygulanabilecek bazı faktörler mevcuttur:
Alerjik öksürüğe karşı önlemler alarak, öksürük krizlerinin hafiflemesine yardımcı olabilirsiniz:
Sıklıkla kış aylarında görülen şikâyetlerden biri olan çocuklarda ve bebeklerde öksürük, 3-4 gün sürebildiği gibi 3-4 haftadan uzun da sürebilir. Çocuklarda kronik öksürük mutlaka ileri tetkikler ile değerlendirilmesi gerekir.
Çocuklarda öksürük gerçekte vücudun bir savunma mekanizmasıdır ve solunum yollarının en üstünden (burun içi bir sorundan) en altına kadar herhangi bir noktadan kaynaklanabilir. Çocuk ya da bebekler öksürerek üst veya alt solunum yollarındaki enfeksiyon etkeni ve alerjik madde gibi yabancı cisimleri vücudundan atmaya çalışır. Bu refleks mekanizmanın baskılanması çocuklarda tehlikeli sonuçlar doğurabileceği için öksürük kesici ilaçlar çocuk yaş grubunda kullanılmamalıdır.
Çocuklarda tedavi uygularken amaç öksürüğü kesmek değil, öksürüğe neden olan sorunu oradan kaldırmak olmalıdır.
Öksürüğe;
Çocuklarda ve bebeklerde öksürüğe eşlik eden bulgular arasında yüksek ateş (39 ve üzeri) zor ve sık nefes alma, morarma gibi sorunlar varsa acil doktora başvurmak gerekir. Özellikle yemek esnasında ani başlayan öksürük zor ve sık nefes alma eşlik ediyorsa yabancı cisim yutulması düşünülür, çok acil tanı konup tedavi edilmesi hayati önem taşır. Çok yüksek ateş (39 ve üzeri) ile birlikte görülen öksürüklerde alt solunum yolu enfeksiyonu (zatüre) riski olduğundan, acil tanı ve tedavi şarttır.
3 haftadan kısa süren akut öksürük nedenleri arasında kış aylarında başta üst solunum yolu enfeksiyonları gelir. (Farenjit, tonsilit, otit, sinüzit, krup-larenjit vs…) 3 haftadan uzun süren kronik öksürüklerde ise enfeksiyonlarla birlikte alerjik hastalıklar (alerjik bronşit, astım) ön planda düşünülür. Ülkemizdeki sıklığı göz önüne alındığında kronik öksürüklerde tüberküloz-verem hastalığı da unutulmamalıdır.
Pasif sigara dumanına maruz kalma, özellikle hem anne hem babanın sigara içiyor olması çocuklarda başka hiçbir sorun olmaksızın öksürüğe neden olabilir. Çocukların yanında içilmiyor olması bile çocukları bu zararlı etkilerden korumak için yeterli değildir. Evdeki eşyalara (perdelere, halıya, döşemelere…) sinen duman bile pasif içiciliğe neden olur. İdeal olan çocukların yaşadığı bir evde, evin kapalı hiçbir odasında sigara içmemektir (çocuklar o anda odada olmasa bile).
Yapılan tıbbi çalışmalarda pasif sigara dumanına maruz kalan çocuklarda kış aylarında daha sık üst ve alt solunum yolu enfeksiyonları görüldüğü kanıtlanmıştır. Ayrıca bu çocuklarda astım gibi alerjik hastalıklarda diğerlerinden daha sık görülür.
Boğmaca ve menenjit aşıları “karma aşı” adı altında 2 – 4 – 6 ve 18 aylık her bebeğe uygulanır. Zatürree aşısı (pnömokok aşısı) son 2 yıldır ülkemizde rutin olarak uygulanmakta olduğu için, daha büyük yaştaki çocuklarda bu aşının unutulmaması önemlidir. 2 yaşından büyük çocuklarda tek doz olarak uygulanan pnömokok (zatürree) aşısının 10 yıl koruyucu etkisi devam etmektedir. 10 yaşın altındaki her çocuğun aşı karnesi dikkatle incelenmeli eğer zatürree aşısı eksikse kış sezonu başlamadan bu aşı uygulanmalıdır. Bebeklerde öksürük sorunu ve diğer sorunların yaşanmaması için aşı takvimi düzenli olarak takip edilmelidir.
Öksürüğü önlemek için bu önerilere kulak verilmelidir. Uzun süre geçmeyen öksürük şikayetleri varsa online hastane randevusu alarak alanında uzman doktorlara muayene olunmalıdır.
Soğuk algınlığı ve grip ile ilişkili çoğu öksürük, akciğerlerinizdeki ve solunum yollarınızdaki tıkanıklığı temizlemek için faydalıdır. Ancak gece uykusu da iyileşmek için önemlidir.
Neden geceleri öksürük daha da kötüleşir Bu durumun birkaç nedeni mevcut:
Yerçekimi: Geceleri öksürüğünüzü kötüleştiren bir numaralı faktör yer çekimidir. Yatıldığında mukus otomatik olarak toplanmaya başlar. Yer çekimine karşı koymanın en iyi yolu başınızı yukarıda tutmaktır. Yani başınızı yastıklarla yüksekte tutmanız önerilir. Zira bu durum mukusun boğazın arkasında toplanmasını da önlemeye yardımcı olur.
Kuru, kapalı bir ortam: Kuru hava, zaten tahriş olmuş bir burnu ve boğazı kötüleştirebilir ve gece öksürüğünüzü daha da kötüleştirebilir.
Viral enfeksiyonların neden olduğu öksürük önlenemez. (Covid-19ü- Soğuk algınlığı veya grip) neden olduğu bir öksürüğü önleyemezsiniz. Diğer yandan öksürüğe astım neden oluyorsa, uygun şekilde astım tedavisi olmak öksürüğü önleyebilir.
Pek çok sorun gece öksürüğünü tetiklese de gece öksürüğünün en yaygın iki belirtisi asit reflü ve burun akıntısıdır. Şöyle ki uyuyan kişi gündüz ayaktayken sahip olduğu yerçekimi avantajını kaybeder. Asit reflüsü olanlarda asit özofagusa geri döner, boğazı yakıp tahriş eder ve gece öksürüğüne neden olur. Bununla birlikte burun akıntısı şikayeti yaşayanlarda mukus üst solunum yoluna akarak öksürük refleksini harekete geçirilebilir.
Sigara içen kişilerde zaman içinde sigara sayısının artmasına bağlı olarak bronşlar balgam üretmeye başlar. Bu durum sürekli devam ederse, öksürüğün artmasına ve kronik hale gelmesine neden olabilir. Bu hastalar öksürüklerinin yalnızca sigaraya bağlı oluştuğunu düşünerek, ciddiye almazlar. Ancak, balgamlarında kan gördüklerinde öksürüğün başka bir neden bağlı olduğundan şüphelenerek doktora başvururlar. Bu durum da öksürüğün altında yatan ciddi bir hastalığın teşhisini geciktirebilir.
Klasik reflü belirtileri arasında; göğüste yanma, ağza asit gelmesi ve ağızda acı tat sayılabilir. Bu belirtilere eşlik edebileceği gibi, bazen öksürük reflünün tek habercisi olabilir. Reflüye bağlı öksürük çoğunlukla; çikolata, kahve, alkol, baharatlı ya da yağlı yiyecekler ile şiddetlenir. Özellikle yatınca ve geceleri öksürük artar. Reflü öksürüğe neden olabildiği gibi, öksürük de reflüyü arttırabilir. Ayrıca reflünün astımı tetikleyebilmesinin yanı sıra astımlı hastalarda da reflü daha sık görülmektedir.
Geniz akıntısı, sürekli boğazı temizleme isteğine neden olarak kişinin rahatsız olmasına yol açar. Geniz akıntısının içindeki bazı iltihabi maddeler boğazı tahriş ederek gece öksürüğüne neden olabilir. Uzun süreli öksürüklerin en sık nedenlerinden biri geniz akıntısıdır. Aşırı geniz akıntısı, ayrıca ses kısıklığı ve boğaz ağrısına da neden olabilir. Bunun yanı sıra akıntı genizde östaki borusuna yakın bir yerde birikip orta kulak enfeksiyonlarına ve sinüs kanallarını tıkarsa sinüs enfeksiyonlarına da yol açabilir.
Öksürük basit bir üst solunum yolu enfeksiyonuna bağlı olabileceği gibi, akciğer kanseri nedeniyle de ortaya çıkabilir. Bu nedenle uzun süreli öksürük şikayeti olan kişilerin mutlaka göğüs hastalıkları uzmanına başvurması önerilmektedir.
3 haftadan daha uzun süre devam eden kronik öksürük, alt solunum yolları ile ilgili KOAH veya astım gibi ciddi ve kronik seyirli olabilecek hastalıkları akla getirmektedir. Bunun dışında kalan öksürük nedenleri arasında özellikle öksürüğe eşlik eden ateş, terleme, kilo kaybı gibi yakınmaların verem hastalığına işaret etme olasılığı yüksektir.
Tiroit bezi iltihabı çok sık rastlanmasa da öksürüğe neden olabilir. Bu hastalıkta öksürük hırıltı bir seyir gösterir. Astım atağındaki kuru öksürük gibi de olabilir ve tedavi sonrası geriler.
Psikojenik öksürük, “alışkanlık öksürüğü” veya “tik öksürüğü” olarak da isimlendirilir. Genellikle çocuk yaş grubunda veya ergenlik döneminde görülür. Kendiliğinden ortaya çıkabilir ve isteyerek yapılabilir. Keyif alınan bir aktivite sırasında ve gece veya gündüz uykularında öksürüğün kaybolduğu gözlenmiştir.
Kimi tansiyon ilaçları, öksürüğü tetikleyebilir. Bu ilaçları kullanan hastaların yaklaşık %10 ile 20’sinde inatçı öksürük görülmektedir. Öksürük, ilaca başladıktan sonra haftalar içinde olabileceği gibi, 1 yıl sonra bile öksürük başlayabilir.
Süregelen öksürük atakları, özellikle gece uykudan uyandırabilen ve sabaha karşı yoğunlaşan öksürükler, zaman zaman göğüsten duyulan hışıltı, hızlı soluk alıp verme, sıkışma hissi, küçük havayollarındaki duyarlılığın bir belirtisi, yaklaşmakta olan olası bir alevlenmenin habercisi olabilir. Alerjen duyarlılığı olan bireylerde üst solunum yolu enfeksiyonlarının akut alevlenmeleri tetiklediği birçok bilimsel çalışmada da gösterilmiştir.
Gece yattığınız öksürüğünüz kötüleşiyorsa, başınızı ve boynunuzu dik tutmanız gerekir. Başınızı vücudunuzun geri kalanından yukarıda tutan bir pozisyonda yatarken kendinizi rahat ettirmek için bir yastık ya da birden fazla yatak yastığı kullanabilirsiniz.
Sirkeli su, öksürük ve boğaz ağrıları için iyi gelerek sorun yaşadığınızda bir bardak ılık su ile bir kaşık elma sirkesi ve balı karıştırarak tüketebilirsiniz.
Zeytinyağı, öksürüğü kesmez fakat boğazın tahrişini önleyebilir.